Medische inzichten

Abortus

Vele jaren was de VBOK dé vereniging die opkwam voor de beschermwaardigheid van het ongeboren kind. Omineus was het bericht in 2019 van de VBOK waarin zij het voornemen bekend maakte om op te gaan in Siriz. Hierover heb ik in enkele artikelen commentaar gegeven:

• VBOK zal sterker zijn zónder Siriz Reformatorisch Dagblad, 2019.
• Behoud de VBOK – juist nu! Katholiek Nieuwsblad, 2019.

Hierover sprak ik ook bij Uitgelicht op 26 september 2019 (klik op de foto, 8 minuten). Maar eind 2019 concludeerde ik in mijn blog, VBOK is geen vereniging meer ‘ter Bescherming van het Ongeboren Kind’. Zo waren zij in 2022 geheel stil bij twee wetswijzigingen in de Wet afbreking zwangerschap: het schrappen van de beraadtermijn en het laten verstrekken van de abortuspil door de huisarts.

De organisatie Schreeuw om Leven vult sindsdien steeds meer het gat dat de VBOK heeft laten vallen. Dat was mede reden voor me om op 14 november 2020 een bijdrage te leveren aan hun jaarlijkse Mars voor het Leven, die deze keer vanwege de coronamaatregelen gedaan werd in de vorm van een livestream vanuit Nieuwspoort in Den Haag.

Een hieraan gerelateerd onderwerp is wetenschappelijk onderzoek met embryo’s. Kweken ervan en ermee experimenteren leidt onherroepelijk tot erna doden van deze embryo’s. Hiertegen bestaan niet alleen religieuze maar ook niet-religieuze bezwaren, leg ik hier uit (Nederlands Dagblad, 2022). Zo pleiten sommige humanisten voor een recht van het kind. Verzet komt verder mede voort uit het intuïtieve besef van de waarde van nieuw menselijk leven en de transcendente ervaring bij zwangerschap en geboorte.

In aflevering 2 van De podcast van je leven ga ik in gesprek over een gerelateerd onderwerp, of een baby en ook een ongeboren kindje pijn kan ervaren, en zo ja, vanaf welke zwangerschapsduur. Het belang ervan is dat er dan een tegenstrijdigheid opdaagt tussen de praktijk van verdoving geven aan een foetus dat vóór de geboorte geopereerd wordt en de manier waarop gedacht wordt over de foetus dat geaborteerd wordt. Het hele gesprek van 50 minuten vind je op De podcast van je leven 2

Occultisme

In Bedwelming, boze geesten en bedrog (2002) beschrijf ik mijn belevenissen met het occulte toen ik nog student was: van geneeskrachtige kruiden en magische stenen tot spiritistische seances en transcendente meditatie. Dit hoofdstuk verscheen in Niet te geloven?! 15 medici over God, wonderen en onzichtbare machten.

Ik waarschuw voor meer eigentijdse vormen van onzichtbare machten in het interview Aandachtig leven door mindfulness (Reformatorisch Dagblad, 2012) en in het interview Niet alles wat rust geeft, is goed (RMU, 2014).

Over het raakvlak tussen sommige vormen van alternatieve geneeswijzen en occultisme werd ik in 2011 geïnterviewd door cv·koers

De stelling Homeopathische middelen moeten niet langer uitgestald worden in de openbare apotheek verdedigde ik in het Nederlands Dagblad op 17 november 2022.

Corona

Hieronder vind je enkele van mijn bijdragen over de coronacrisis, vanaf maart 2020 tot aan het beschikbaar gekomen zijn van vaccins daartegen.

Bidden voor zieken

In De dokter en de dominee van Geloof in zorg van 2010 gaan de theoloog Mart-Jan Paul en ik in gesprek over gebed voor genezing.

Het interview Genezende handen (cover hiernaast) in Bidden met open handen uit 2007 gaat ook over bidden voor zieken. Betekent dat altijd gebed om genezing?

Bidden is geen trucje is een interview in het Reformatorisch Dagblad van 2012 over hetzelfde thema.

Hoe dit in de spreekkamer bespreekbaar te maken, vertel ik in het interview Wijsheid in de spreekkamer (Nederlands Dagblad, 2015).

Over het feit dat zelfs een relatief kleine ingreep voor de persoon zélf heel ingrijpend kan zijn, schreef ik dit artikel (Reformatorisch Dagblad, 2013).

Palliatieve sedatie

Meer dan 20 jaar geleden begon de discussie of bewusteloos maken wel of niet een passende maatregel is bij moeilijke situaties bij het levenseinde. Onder de titel Sterven kost tijd (Medisch Contact 2003) schreef ik mee met vijf andere collega’s om uit te leggen dat het hierbij niet gaat om een alternatief voor euthanasie.

Toch speelde toen al de discussie of sedatie toegepast wordt om de euthanasieprocedure te omzeilen. De intentie van beide – euthanasie tegenover palliatieve sedatie – is geheel anders. Die twee door elkaar halen schept verwarring, bemoeilijkt het werk en schept wantrouwen tegen de dokter, zo betoogde ik in Wantrouwen tegen de spuit (Reformatorisch Dagblad, 2003).

Het onderwerp bleef me bezighouden. Onder de titel Palliatieve sedatie: een glijdende schaal (Medisch Contact 2009) bepleit ik dat palliatieve sedatie alleen in de stervensfase toegepast mag worden en alleen indien een symptoom refractair is of de behandeling ervan buitenproportioneel.

Maar de verwarring was lang niet voorbij, reden voor Rob Bruntink en mij om er meer aandacht aan te besteden: Palliatieve sedatie: een verwarrend begrip (Pallium 2012).

Uitgelicht, 11 apr 2023 (20 minuten)

Palliatieve sedatie wordt sindsdien echter meer en meer toegepast. Hierbij is het de vraag of er echt geen andere manier was om de laatste uren of dagen te begeleiden en of het zelfs als sluiproute voor euthanasie wordt toegepast. Hierover sprak ik samen met medisch ethicus Theo Boer in het programma Uitgelicht (20 minuten, of klik op het plaatje).

Euthanasie

In Nederland werd euthanasie in 2001 wettelijk geregeld, welke wet in 2002 van kracht werd. Hierover ben ik vanaf het begin kritisch geweest omdat het de mogelijkheden voor goede palliatieve zorg ondermijnt, zoals ik in dit interview uit 2002 uitleg.

Over het spannende terrein van levensbeëindiging aan de ene kant en goede zorg voor ernstig zieken aan de andere kant schreef ik een tweeluik in Dood gewoon? Perspectieven op 35 jaar euthanasie in Nederland (Lindeboomreeks nr. 15, 2005; zie cover hiernaast):

2. Een medisch perspectief
6. Palliatieve zorg – een ander perspectief

In Palliatieve zorg verdient beter (Trouw, 2015) verdedig ik de stelling dat tijdig aangeboden, deskundige palliatieve zorg het aantal euthanasieverzoeken vermindert. Dit essay is voor een Engelstalig publiek bewerkt tot Fewer cases of euthanasia by proper palliative care (Catholic Medical Quarterly, 2015).

Wat gevreesd werd, zien we gebeuren: een steeds ruimere inzet van euthanasie met steeds opnieuw een stijging ten opzichte van het jaar ervoor (zie grafiek hiernaast).

De daling in 2018 is waarschijnlijk veroorzaakt door het onderzoek door justitie in die periode naar een aantal als onzorgvuldig bestempelde euthanasiegevallen, dat artsen heeft afgeschrikt. Zo was er de euthanasie bij dementie met de controversiële uitspraak van de rechter. Hierover werd ik geïnterviewd in de tv-studio van televisiezender Family7 (10 minuten).

Genderdysforie

Tijdens het minisymposium Gender en geloof, op 3 maart 2023 georganiseerd door de SGP-afdeling Tholen, besprak ik de medische aspecten van dit actuele thema onder de titel “De arts als ingenieur van de gewenste identiteit”.

Daarbij verdedigde ik drie stellingen:

1. De medische diagnose ‘genderdysforie’ betreft een ernstige stoornis.
2. Genderdysforie hangt niet samen met intersekse condities.
3. Geslacht-veranderende behandelingen zijn aller-allerlaatste keus.

Orgaandonatie

De mogelijkheden van orgaandonatie spreken tot de verbeelding. De nieuwe wetgeving die op 1 juli 2020 van kracht werd, levert nieuwe vragen op. Hieronder twee korte filmpjes uit 2019.

Over de procedure (1,5 minuten)

Ingrijpend gebeuren (1 minuut)

Opvallend is de geringe aandacht voor de mogelijkheid van orgaandonatie vóór overlijden. Voor die mogelijkheid pleit ik graag.

Organisatie van de zorg

Het kabinet overweegt het aantal kinderhartcentra terug te brengen van vier naar twee. tv-interview 10 minuten Concentratie van hoogcomplexe zorg komt de kwaliteit ervan ten goede en de veiligheid van de patiëntjes.	Uitgelicht 7 dec 2022
Verplicht medisch specialisten in loondienst te gaan Werken in loondienst maakt minder vatbaar voor perverse productieprikkels.	Nederlands Dagblad 6 okt 2022
Integraal Zorgakkoord Het Integraal Zorgakkoord is ondertekend door de meeste zorgorganisaties. Alleen de huisartsenbranche heeft het akkoord vooralsnog niet getekend. Zij maken zich zorgen over de uitwerking van dit akkoord. Ook heeft dit nieuwe akkoord gevolgen voor patiënten. Want wat betekent dit voor hen? tv-interview 10 minuten	Family7 19 sep 2022
Stop met onzinnige zorg door de huisarts Huisartsen hebben het druk. Dat drukte samenhangt met ‘onzinnige zorg’, maakt het extra zwaar. Onzinnige zorg verdringt bovendien goede zorg.	Nederlands Dagblad 14 jul 2022
Ontwikkel nieuwe vormen van spoedzorg Een voor ieder goed bereikbare SEH blijft onmisbaar.	Nederlands Dagblad 3 mrt 2022
Wees open over zelfmoord Openheid erover vermindert het isolement en het verdriet. Tijdige hulp kan zelfdodingen voorkomen.	Nederlands Dagblad 20 jan 2022
Houd een leeftijdsgrens van 18 jaar aan bij genderbehandelingen Hormonale en chirurgische geslachtsverandering heeft soms een positief effect. Maar lichamelijke complicaties en psychische problematiek treden vaak op.	Nederlands Dagblad 28 okt 2021
Een op de vier jonge artsen denkt aan stoppen met de opleiding Radio-interview 6 minuten door Marien Korterink.	Groot Nieuws Radio 11 dec 2020

Palliatieve zorg

Palliatieve zorg houdt meer in dan verlichting van pijn en ander lichamelijk lijden. De invulling hiervan wordt sterk beïnvloed door de visie die men heeft op dood en sterven. Dit leg ik in dit artikel kort uit (Reformatorisch Dagblad, 2016).

In Het medische antwoord op lijden beschrijf ik de huidige mogelijkheden van de palliatieve geneeskunde en de grenzen daarvan. Dit hoofdstuk verscheen in Lijden en volhouden (Lindeboomreeks nr. 19, 2016; zie cover hiernaast).

Mogelijkheden van palliatie kwamen ook aan bod in een interview in een themanummer van Radix van ForumC in 2022.

Gelukkig komt er geleidelijk meer aandacht voor deze alternatieve mogelijkheden in plaats van het eenzijdige focus op langer moeten doorleven. Zie bijvoorbeeld het initiatief van Kankerfonds KWF in 2022.

Over het onderwerp pijn, lijden, geloof en euthanasie ging ik in 2019 in gesprek met Andries Knevel in EO’s tv-programma Andries (klik op de foto, 26 minuten)

Behandeling van pijn

De klassieke pijnfysiologie betreft hoofdzakelijk de sensorische kant van pijn. Interessante materie! Maar voor patiënten met pijn is de belevingskant even belangrijk, en daarom is tevens aandacht nodig voor de niet-lichamelijke factoren. Zorg voor de hele mens dus, zoals ik elders kort uitleg (Reformatorisch Dagblad, 2014). Daarom komt ook die kant aan bod in de uitgebreide nascholing over Pijn – nascholing voor huisartsen (AccreDidact, 2024, geheel herzien update van de versie uit 2016; zie cover hiernaast). Voor apothekers verscheen in maart 2024 een uitgave die specifiek gaat over de behandeling van chronische en neuropathische pijn.

Helaas is het gebruik van opioïden (morfine-achtige pijnstillers) geleidelijk dusdanig ontspoord, waardoor er inmiddels sprake is van een ware opioïden-crisis (Nederlands Dagblad, 2019).

Het interview in Leven met pijn (RDMagazine, 2021) gaat vooral over chronische pijn; wat is daartegen te doen en hoe kan je daar zelf een actieve rol in spelen? Het is een gemiste kans dat onderzoek naar pijn zich vaak focust op de omvang van het probleem en niet op de aanpak, zo analyseer ik in Aanpak van pijn is maatwerk (Nederlands Dagblad, 2022).

Voor kinderen schreef ik Waarom voel je pijn? (in de rubriek ‘Bram vraagt’ van het Nederlands Dagblad, 2018). Maar de boodschap is niet alleen voor kinderen bedoeld.

Bij het nadenken over lijden is het goed om ook stil te staan bij het lijden van de zorgverlener (Reformatorisch Dagblad, 2016).

Pijn bij kanker

De nascholing Pijn bij kanker – nascholing voor apothekers schreef ik voor AccreDidact (sep 2023, 64 pp.). Deze gaat specifiek in op de diverse aspecten van de behandeling van patiënten met pijn bij kanker. Het betreft een volledig herziene update van die van 2016.

Het artikel en de e-learning De 3 B’s van pijn bij kanker: begrijpen, behandelen en begeleiden (Prelum, 2025, 9 pp.) is hier een samenvatting van.

Omdat bij patiënten met kanker pijn zelden het enige probleem is, hoort goede zorg zich ook op die andere aspecten te richten – een essentieel kenmerk van palliatieve zorg. Een ziekenhuisafdeling voor palliatieve zorg geeft hiervoor bijzondere mogelijkheden. Onder de titel Palliatieve zorg op een palliatieve zorg unit besprak ik de lessen van de 20 jaar met zo’n afdeling.

Gesprek met een patiënt met pijn, 2009.

Voor een patiëntenvereniging schreef ik over de mogelijkheden van behandeling van pijn bij kanker, ook indien genezing niet meer mogelijk is: Waarom pijn en ander lijden behandeld moet worden (2010).

Voor professionals verzorgde ik tussen 2005 en 2016 een college Pijnbehandeling in de palliatieve fase voor de Kadercursus palliatieve zorg voor artsen.

Vaccinatie

Vaccinatie blijkt een gevoelig onderwerp. Spookverhalen en nepnieuws spelen daarin een rol. Ook religieuze argumenten worden wel genoemd, zoals of vaccinatie strijdig is met vertrouwen op Gods voorzienigheid.

Hierover werd ik telefonisch geïnterviewd door Groot Nieuws Radio (in 2019, 6 minuten).

Hierover ging ik ook in gesprek in Uitgelicht Analyse, deel 3 in een serie over medisch-ethische thema’s van televisiezender Family7 (2021, 28 minuten).

Dit thema kwam opnieuw en veel uitvoeriger aan bod met de komst van een vaccin tegen corona. Een uitkomst! Maar omdat er per doelgroep verschillende twijfels blijken te zijn, pleit ik voor gerichte vaccinatiecampagnes, namelijk per doelgroep (Nederlands Dagblad, 2021). Onder de tab «Corona» vind je trouwens meer bijdragen over deze infectieziekte en zijn impact op de samenleving en ook over vaccinatie daartegen.

Het RIVM verstuurde in september 2023 aan alle 60-plussers en mensen met een verhoogd risico de uitnodigingen voor een nieuwe ronde van coronavaccinaties. Ook ontvangen alle mensen van 63 tot 66 jaar dit najaar een uitnodiging voor een pneumokokkenprik. En dan komt de griepprik er ook nog aan… Maar wat is het nut van al die vaccinaties? Daarover ging dit radio-interview (10 minuten).

Weer een heel ander verhaal is die rond vaccinatie tegen het HPV-virus. Omdat men het kan opdoen door seks is een monogame relatie een prima bescherming. Maar de praktijk van het leven verloopt soms minder voorspelbaar. Daarom is het wijs om jongeren van 10 jaar ook met dit onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma mee te laten doen. Het HPV-virus maakt niet direct ziek; de eventuele gevolgen zijn er pas op langere termijn, maar dan zijn ze wel erg naar: kanker op heel vervelende plekken (baarmoederhals, geslachtsorganen bij man en vrouw, mond en keel). Dit leg ik uitvoeriger uit in dit radio-interview (7 minuten)

Voltooid leven

Een initiatief-wetsvoorstel van D66 heeft het onderwerp hulp bij zelfdoding bij ‘voltooid leven’ op de agenda gezet. Hierover schreef ik in 2011 een artikel en sprak ik onder meer op de Guido-conferentie van de SGP in 2017 en bij het Jacobi-debat in Utrecht in 2017. Dat de discussie hierover voorlopig niet voltooid is, voorspelde ik eveneens in 2017.

Over de onwenselijkheid van een voltooid leven-regeling sprak ik ook in de nieuwsrubriek Uitgelicht van Family7 in 2020 10 minuten

Overigens verdient dit onderwerp inmiddels een open discussie zodat de vele tegenargumenten luider klinken en meer gehoor krijgen. Zo’n open discussie bepleit ik in dit korte opinieartikel (Nederlands Dagblad, 2021).

Waarom-vragen

Mijn Gedachten over pijn, lijden en God verscheen in 1996 als hoofdstuk in Christendom onwijs?! 15 wetenschappers over God, geloof en wetenschap (zie cover hiernaast).

Persoonlijke gedachten hierover kwamen 20 jaar later aan bod in het interview Vertrouwd met de gevreesde ziekte (Reformatorisch Dagblad, 2016).

Belevenissen in mijn 30-jarige loopbaan als anesthesist vertel ik in Ik wil juist wakker blijven in EO’s magazine Visie, 2019 (zie cover rechts).

Zorg voor ernstig zieken

Het gebruik van de term ‘kwaliteit van leven’ suggereert dat het leven ook minderwaardig zou kunnen zijn. Maar ik pleit er in dit pleidooi (Pro Vita Humana, 2000) voor om dit begrip toch te gebruiken.

In Op het snijvlak van angst en pijn (Reformatorisch Dagblad, 2005) vertel ik over het vakgebied pijnbehandeling als onderdeel van de anesthesiologie.

Vanwege het levensbedreigende karakter van kanker spreekt men bij de behandeling daarvan vaak in termen van ‘strijd’. Hierover gaat mijn Het gevecht gaat beginnen in Als kanker je raakt (2015, 6e herziene druk in 2022).

In Wijsheid in de spreekkamer (Nederlands Dagblad, 2015) komt aan bod hoe ik omga met deze dilemma’s.

Dit is ook onderwerp van het gesprek in 2019 in EO’s tv-programma Andries (klik op de foto, 25 minuten)